Iche Sharmila Da Aphongba Chebao Ama
03 August 2016
Ikai khumnajarabi Iche Sharmila,
Ahanbada Alliance for Socialist Unity, Kangleipak (ASUK) na Iche gi maphamda yawol gi ikai
khumnaba utchari.
Iche koujaribasi chahi hanba handabagi wapham natte, iconic status adu ikai khumnajaba minggou
amani.
Houkhiba July thagi cheichat 26 ta Iche na lakliba August 9 dagi chara henba toklagani, meekhal
thengnaragani amadi yum pallagani haina laothokpikhre. Ningsingba yai, Iche na chara hellaklibasi
chahi 15 ga tha 9 suraklabani; 2000 gi November 2 da thokkhiba AR na ahal oiraba nupi amasung
chahi nouriba naha yaona meecham 10 nongmeina kaptuna hatkhiba Malomgi thoudok adudagi
chara henba houkhibani.
Iche na chara henba toklagani haina laothokpiba asi numit 15 nigi mamangda toubibanina
meeyamgi aningba apamba phongdoknaba khudong chaba pibibani haina loujei. Houkhiba chahi
16 asida malemda amukta thokkhidriba mawongda Ichena thawai na pontha oiraga katthokpirakpa
asina maram oiduna malemgi meewoibagi hak tanba eehougi arangba thawanmichak ama oikhre.
Kangleipak/Manipur amasung WESEA gidi meewot meeneigi maiyokta leppagi ahingba saktam
oire. Ichedi Kangleipak/Manipur gi meeyamgidi taanglaba mamom ni, chaothokchaningai oiraba
'phijigi lan' amadi 'meeyamgi phidam' haibadu oire.
Mathakta panjariba maram ani asidagi Iche da toubimal khangba utpa oina eikhoi, ASUK ki
maikeidagi aningba apamba khara phongdokpham thok-i khanjaduna chebao asi ijabani. Eikhoigi
aningba apamba asi hiram ahumda phongdokchage.
1.1. Iche na chara henba toklagani haibasi akaiba leite haina khanjei. Masida maithirabani
haina khanjade. Strike, social movement amadi reformist agitation (haibadi revolutionary
movement nattaba khongjang) khudingmakta talliba pandam pumnamak chammada chamma
phangba eehou malemda leikhide. Mityeng asidagi yenglabadi meewoibagi hak kanba ihougi
mangjil thaba miwoi ama oina Iche na changsillakpa khongjang asi hendokna mai pakle haina
louba yai. Iche gi khongjang asina mayang-taat touba India gi asengba saktam adu malemda
mayek sengna utthokle. UN yaona malemgi lup kayana India gi AFSPA gi maiyokta kham
thengna yaningdaba phongdoknakhre, loinana malemgi lup kayana Iche bu awangba thakta
ikai khumnaba utkhre. Nobel prize phanglaba meewoi yaona malemgi masak nairaba meewoi
kayana Act asigi maiyokta lepkhre.
1.2. 1967 gi hourakpa matamda London da phongba 'Times of London' da Neville Maxwell
kouba journalist amana India gi maramda 'India's Disintegrating Democracy' kouba warol
ama tangkak kayamarum thokna phongkhi. Warol asida India gi democracy maithire ("the
great experiment of developing India within a democratic framework has failed.") haina
marik chumna ikhi. Makha tarakpada mahakna leibak asida nakoinana military rule laklagani
haina mangjounana phongdok-khi. Mahakna asumna ikhi, "…… the army will be the only
alternative source of authority and order. That it will be drawn into a civil role seems
inevitable, the only doubt is how….?" Neville Maxwell gi warol asi machet mayada aranba
khara yaojarabasu mapungdadi chumli. Ngasigi India asi nakoinana Army na ngaakpa leibak
oire. Army na India gi leinglon gi yumpham oire. AFSPA gi makhada civil authority bu mateng
pangbagi mingda Kashmir amasung WESEA da Army na leingaakli. Central India da Maoist ki
eehou namthabada India gi saruk ahum thokapagi ama khutlai paiba Force (Army, Paramilitary
amadi Armed Police) na leingaakli. Asumna yumphamda lallaba India asibu kannaba touriba
Army gi leingaak louthok-u haibasidi mayang singgi nakongdadi India kairo, India nakhoi mutlo
haibaga chap mannana taramgani. Army gi leingaak louthokpadagidi Sharmila chamma
sikhibana henna phei haina khallamgani. Phibham asida Iche na chara henba tokpada
ikainingngai karimatta leite. Chahi 16 thouna utkhre, meeyamgi leingak leitraba India ni haina
malemda utkhre, masina matik chare.
1.3. India asi army rule gi makhada leiba, democracy leitaba leibakni haibagi mayek laraba
khudamdi AFSPA muthatsi haibada army na yade haiduna civilian authority gi mawa loudaba
amadi politician singna army gi maiyokta karimatta touba ngamdaba asini. 2005 ki June thada
pikhatkhiba Justice Jeevan Reddy Commission gi report amadi recommendation da Act asi
muthatlu haikhre. 2007 gi June 1 da pikhatkhiba 2nd Administrative Reforms Commission
(Veerapa Moily Commission) gi report/recommendation dasu AFSPA asi mutthatlaga masigi
machak kharadi atoppa Act singda hapchallu haikhrabani. Adubu India leingakna
recommendation animak reject toukhi. Masigi maru oiba maramdi AFSPA louthokpasi Army
na yade haibagini. Masigi matangda 2005 ta toukhiba press conference amada matamdugi
India gi Army Chief, Gen. J. J. Singh na mayek sengna makhagi asumna haikhi, "If we don't
have this constitutional protection, would you like us to be dragged to court for small
allegations?" Fake encounter, rape, fatal assault……" Pumnamak Indian army gi mityengdadi
'small allegations' oina loubagi khudamni; asigumba macha masuda maral seeraga Indian Army
bu court ta koukhatpa yaroi haibani.
Masidagi henna lujadaba londada counter-insurgency
expert ama oiriba Lt Gen. (retd) H S Panag na haikhi, "If the army is deployed in a state to
fight an internal situation, there has to be AFSPA, too. How do you expect the army to
operate under civil magistrates?" Army na civil magistrate singgi makhada leiba yaroi haibani.
Wahanthok ti Army na law gi mathakta netlaga palli haiba natra? Masidagi henna tukkachaningngai
oiribadi army na rape tourabasu case touba yaroi haiba India gi nungda lottuna
leiriba athiba saktam asini. 2013 gi January 23 da pikhatpa Justice Verma Commission gi
recommendation da (appendix 4 gi chapter iv da) AFSPA gi makhada operation touriba army
singna rape toubagi charge leirabadi case adu Indian Government ki ayaba loudana civil court
ta wayen-gadabani haikhi.
Wapham asi chayol ama khaki matungda government na February
1 da reject toukhi. Army na mee phaba, mee phuba, mee kappa –pumnamak operation gi
saruk amani haiba yai. Rape toubasu counter-insurgency operation gi saruk amara? Indian
civilization, Indian army amadi Indian democracy gi saktam asi masidagi henna thiba kari
oigadage? India gi civil authority asi Army gi makhada leibagi khudam ama oina India gi hannagi
Home minister, P. Chidambaram na 2013 da makhagi asumna haikhi, "The Army has taken a
strong stand against any dilution of the AFSPA…. We can't move forward because there is
no consensus. The present and former Army Chiefs have taken a strong position that the
Act should not be amended." (K. Subramanyam Memorial Lecture, IDSA) Asigumba military
rule gi makhada leiba India da AFSPA louthoknaba chara hellaga sidokpa haibasi achumba
oiroi haijaningngi. M K Gandhi na chara henbadu Iche Sharmila gum angam tannaduna leesaang
(2) sitna henkhiba natte, meeyam gi eehou da eenot hapnaba potha potha henkhibani. Iche
gumna saangna chara henbadi Gandhi di ngamloi.
1.4. India da democracy ningkhairakle, amadi maithire haibasi Maxwell na irakpa matamda UK
dasu India dasu asaoba uttuna masigi maiyokta inakhi. India dadi 2013 phaobada ningsing
ningsingduna iri. Maxwell gi tungda oirakkadaba India leingakki phibham ama mangjounana
phongdok-khibadu 1971 gi general election na lalle haiba takle haina Indian singna ikhi. 2013
dasu maming leiraba historian Ramachandra Guha na Maxwell gi wapham adu pumlan lalle
haina ikhi. Indian singna India da democracy leiri amadi mapanggal kalli haibasi kurangbangi
oina malemda utlaga touge yaona army gi leingak chat-thabani. Matam chana meekhal touri
hairaga India da democracy leiri haiba yade. System da democratic values leitrabadi mikhal
pangthoklagasu democracy leiri haiba yade.
Newsweek ki editor oiramba hujikna CNN gi host
ama oiriba, Fareed Zakaria na iba lairik, 'The Future of Freedom' haibaduda democracy gi
nung gi oiba matingsing yaodana mapanthongda meekhal khaktang toubana democracy
mapung phaba yade haina macha khaina iri. India su meekhal toujabagi watani, democracy di
natte, democracy gi mating amatta India gi system da yaode. Liberty, equality, fraternity dagi
houraga, rights, freedom, justice, popular sovereignty, rule of law, tolerance, representative
government, federalism phaoba amatta India da mapung phana ngakte. Mathaktasu panjakhre,
pumnamak asigi mathakta 'Civilian control of the military' haiba democracy gi changdraba
yadraba machak adu India da mayek sengna leite. Asigumba democracy gi mating sunglei
leitaba India da Iche Sharmila gi chara henbabu ikai khumnabigadaba leingaak amatta leite.
Congress su oisanu BJP su oisanu kananasu Iche bu ikai khumnabiroi. Machinda ama ngangbani,
wakhalda ama khallamgani, makhutna ama tourakkani.
1.5. Makha tarakpa oina Iche Sharmila na meekhal thengnagani haibasi eikhoigi mityengdadi
yamna lalli haina loujei. Mamangdasu haijakhre India pumnamakta democracy leite haina.
Makha tana haijaningbadi Manipur dana amukka henna democracy leite haibasini. Ngasigi
Manipur da meekhalda mirep oiba haibasi meeyamgi thabak touba amadi social work ni haina
kananasu lounade, vote lepliba masa masanasu louramloi. Meekhal haibasi meeyamna
phongna huranbani haina lounei. Maram aduna meekhal asi huran-keithel oina lounare. Vote
leiba, yonba, selhun tounaba, sel henna pibada vote thadaba, leiba-yonbagi thouwong mayam
asina meekhalgi asengba saktam oirabani. Asigumba lambi asida aphaba mee kananasu
changdrabani. Akash bill da sel tanba thikadar, drug lallonbasing, senjaba officer oirambasing
–asigumba meephatta ngaktana vote leplabani.
Hairiba system asida aphaba mee
changlurabasu amotpa chaneinaba aduda lupkhi haiba houkhiba chahi 40/50 gi puwari na
utlabani. MPP, Kanglei League tagi houraga DRPP phaoba leesang sitna achumbada leeppa
ngamba kana leibage? Singjang paiduna wasaklamba kaya, AFSPA thengnagani haiduna vote
lepkhiba kaya, meehut oiraklaba matungda AFSPA gi bulldozer thouduna meeyambu
takkhaikhiba ngaktani. Yawollupki luchingba oiramba kayasu vote kakhraga yawolgi maiyokta
lakpadagi punsi pikhamnakhiba kaya yaokhrabani. Houjik eikoigi mangda thoklibasing asigi
manungda kari kari maram leibage haibasi thidokpa mathou tai. Maramsing asi khangdana
meekhal da yaosillubadi achumba oiroi.
Lambi asida changkhiba meepum khudingmak
amamba lok-nungni haiba khangna khangna chongthajakhiba ngaktani. Lambi asida khong
thangjinbiganu haina haijari. Kanglei puwarida anouba matamgi luching purel ama oina
ikaikhumnariba Lamyanba Irabot ki matungda Kanglei atiya da arangba thawanmichak oina
(3)
thokliba Iche Sharmila ni haina leibak miyamna loujaribani. Thaak asidagi kumthaduna
meekhalgi huran-keithel da mantiknaba yaobiganu haina haijari. Eikhoina haijariba asi
thajabidaba yai. Chahi 16 ki mamangda leiramba phibhamdagisu ngasigi phibhamna yamna
henna sokchinkhre. Keisumsangdagi thoraklaga chahi amagumbadang eikhoigi iramdambu
amuktang yengbiyu. Matamduda eikhoina haijaribasi chummi natraga lalli haiba soidana
khangbirakkani. Houjik taha-taha warep loubiganu.
1.6. Aroibada Iche na Mayangda yum pallagani haibadu aranba khongthang amani haijaningngi.
Iche ga mari leinei hairiba meewoi adu NRI ni. NRI su Kangleicha singgi mittadi mayang ni.
Ngasi Kangleipak/Manipur da yelhoumee kannaba akanba khongjang changsilliba asi
Mayangga charou-mourounaba hen-gatlakpa amadi mayang changsillakpa yammallakpadagi
yelhou mee mutpa tare haina pakhatlakpagi maheini. Masing yamlaba mayang marakta
totsinkhiduna khujok amagumlaba yelhoumi eikhoi si manggadoure haibagi eehou asuk
kallingei matam asida Iche na mayangda yum pan-ge haibasi Sharmila mallaktre haina
meeyamna khannarabani.
Ngaore haibasu yaorabani. Lannai wapham oibanina kananasu chin
thokpa ngamnadrabasu meepum khudingmak thammoida khuttumna suduna khaangnaribani
haibasi kaobiganu. Meeyamgi identity politics asi ikai khumnabiyu. Mayang nupa adu Indian
intelligence ki mee oiramloi haiba ngamde. Intelligence ki thourang amagi makhada Iche gi
thamoi khudum channaba hotnarambasu yai. Mahakpusu matam kharadi yengba mathou
taribani. Mahakki kari interest leibage haibasi khangdokpa mathou tari. Kanglei khunnaigi
'Lamjing Meira' ama mangjaragani haibagi ningdon pomba adu phongdokchabagi wani.
Wapham asidasu taha taha warep loubiganu haina nollukchari.
1.7. Mayang nupa adugi mateng louraga UNO da chatlaga AFSPA gi maiyokta lobby tougani
haina Ichena khanbiriba adu khajiktang maning mamang onnei haijaningngi. Manipur amadi
WESEA da meeyam gi akanba anti-AFSPA eehou houdana UNO na amadi mapan leibak na
eikhoigidamak kari su toubirakloi. Houjikki taibangpan amadi UNO asi India gi meechang
changbani. UNO gi security Council na Kashmir da referendum tougadabani haina warep
loujarabasu namsanduna thamba UNO ni haibasi kaobiganu. WESEA gi meeyamgi eehou
kankhatlaklabadi UNO su khut tharakkani, mapan gi leibak singnasu laorakkani. Phibham asi
laknaba lamdam asida thabak toubana henna chumgami haina khanjei.
Nollukcharibasing,
(N. Oken)
Chairman, ASUK
(Ksh. Laba Meitei)
Vice-Chairman, ASUK
* This Press Release was sent to e-pao.net by ASUK
This Press Release was posted on August 01 2016
* Comments posted by users in this discussion thread and other parts of this site are opinions of the individuals posting them (whose user ID is displayed alongside) and not the views of e-pao.net. We strongly recommend that users exercise responsibility, sensitivity and caution over language while writing your opinions which will be seen and read by other users. Please read a complete Guideline on using comments on this website.